Réttur til réttlátrar málsmeðferðar

Réttur til réttlátrar málsmeðferðar er ekki einskorðaður við eitt ákveðið málefni, heldur byggir hann á mörgum reglum og á framkvæmd. Réttur til réttlátrar málsmeðferðar felur því í sér að farið er eftir reglum sem stjórnað er í gegnum réttarkerfið í samræmi við hefðbundnar og staðfestar reglur og réttarfar og tryggt er að persónuréttindi einstaklinga séu vernduð. Hver einstaklingur hefur rétt á réttlátum réttarhöldum og því að vera álitinn saklaus þar til sekt er sönnuð.

Til þess að rétturinn til réttlátrar málsmeðferðar sé virkur er mikilvægt að til staðar sé traust og virkt dómskerfi og stjórnsýsla því ef mannréttindi eru brotin á einstaklingi þá getur hann í raun ekki varið sig til fulls nema hann geti sótt rétt sinn fyrir hæfum úrskurðaraðila og dómstólum og hljóti réttláta málsmeðferð fyrir þeim. Þessi réttur byggist því á að einstaklingar hafi aðgang að hæfum, sjálfstæðum og óvilhöllum dómstólum.

Það er ekki hægt að tryggja gæði réttarkerfisins ef mannréttindi einstaklinganna sem það nýta eru ekki í heiðri höfð. Fjölmörg einstaklingsréttindi hafa þróast sem eiga að gæta að því að hver einstaklingur hljóti réttláta málsmeðferð. Verða nokkur þeirra réttinda nefnd hér.

Réttlát málsmeðferð

Allir málsaðilar eiga að hafa sömu réttindi og sömu möguleika til að fara með mál fyrir dóm. Rétturinn til réttlátra réttarhalda byggir á mörgu, eins og því hvernig sönnunargögnin eru kynnt, hegðun réttarmeðlima, almennings og fjölmiðla. Aðgangur að hæfri lagaþjónustu skiptir einnig sköpum ef málið sem sótt er fyrir dómstólum á að vera vænlegt til vinnings.

Jafnræði málsaðila

Allir málsaðilar í réttarhöldum eiga að hafa jafna stöðu á meðan á réttarhöldunum stendur. Einnig á að tryggja að allir málsaðilar séu hæfir til þess að sækja mál sitt fyrir dómi og hafi jöfn tækifæri. Hver málsaðili á því að hafa tækifæri til að sækja mál sitt við þær aðstæður að enginn búi við óhagræði. Jafnræði skal því ávallt ríkja við réttarhöld.

Þegar réttað er í glæpamálum er mikilvægt að þessi réttindi séu í heiðri höfð, í ljósi þess að það er ríkið sem sækir mál gegn sakborningi og er vel tækjum búið til að sækja slík mál. Til þess að sá sem sóttur er til saka sé í jafnri stöðu þá er mikilvægt að sakborningur hafi aðgang að hæfri lagalegri þjónustu og að öllum málsgögnum sem birt eru við réttarhöldin. Sakborningar í glæpamálum eru í flestum tilvikum í verri stöðu og því oft í hættu á að lúta í lægra haldi fyrir ríkinu, sérstaklega ef sakborningur dvelur í gæsluvarðhaldi.

Opinber dómur

Þessi réttindi fela í sér að munnlegur málflutningur fari opinberlega fram, á þann hátt að almenningur og fjölmiðlar geti verið viðstaddir réttarhöldin, að almenningur hafi kost á að fái endurrit af sjálfum dómnum eða að hann er birtur opinberlega með öðrum hætti. Takmarka má þó aðgengi almennings að réttarhöldunum þegar sérstakar, vel skilgreindar ástæður liggja að baki. Þegar dómur fellur í máli á hann að vera opinber, nema í fáum undantekningatilfellum.

Að vera álitinn saklaus þar til sekt er sönnuð

Réttur þessi byggir á því að dómarar gæti þess að fordómar hafi ekki áhrif á úrskurð þeirra. Þetta á einnig við um aðra opinbera starfsmenn. Í þessu felst að opinber yfirvöld, sérstaklega lögregla og saksóknarar, láti ekki í ljós skoðanir sínar á sakhæfi sakbornings fyrr en að réttarhöldum loknum. Jafnframt felur rétturinn í sér að yfirvöldum beri skylda til að koma í veg fyrir að fjölmiðlar eða valdamiklir hópar í samfélaginu hafi áhrif á framvindu málsins.