Frį 13. desember 2006 (tók gildi 3. maķ 2008)
Ķ endurbęttri žżšingu frį 2013.
SAMNINGUR UM RÉTTINDI FATLAŠS FÓLKS
Formįlsorš.
Rķkin, sem eiga ašild aš samningi žessum,
a) sem minnast meginreglna, sem kunngeršar eru ķ sįttmįla Sameinušu žjóšanna, žar sem mannleg reisn og veršleikar og jöfn og óafsalanleg réttindi alls fólks eru višurkennd sem undirstaša frelsis, réttlętis og frišar ķ heiminum,
b) sem višurkenna aš Sameinušu žjóširnar hafa kunngert og samžykkt ķ mannréttindayfirlżsingu Sameinušu žjóšanna og alžjóšasamningunum um mannréttindi, aš öllu fólki beri öll žau réttindi og eigi tilkall til žess frelsis sem žar er greint frį įn nokkurs konar ašgreiningar,
c) sem įrétta aš mannréttindi og grundvallarfrelsi eru algild ódeilanleg, gagnvirk og samtvinnuš og įrétta jafnframt naušsyn žess aš fötlušu fólki séu tryggš žessi réttindi og frelsi aš fullu įn mismununar,
d) sem minnast alžjóšasamningsins um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi, alžjóšasamningsins um borgaraleg og stjórnmįlaleg réttindi, alžjóšasamningsins um afnįm alls kynžįttamisréttis, samningsins um afnįm allrar mismununar gagnvart konum, samningsins gegn pyndingum og annarri grimmilegri, ómannlegri eša vanviršandi mešferš eša refsingu, samningsins um réttindi barnsins og alžjóšasamningsins um verndun réttinda allra farandlaunžega og fjölskyldu žeirra,
e) sem višurkenna aš hugtakiš fötlun žróast og aš fötlun veršur til ķ samspili fólks meš skeršingar og umhverfis og višhorfa sem hindra fulla og įrangursrķka samfélagsžįtttöku til jafns viš ašra.
f) sem višurkenna mikilvęgi meginreglna og stefnumótandi leišbeininga sem er aš finna ķ alžjóšlegu ašgeršarįętluninni um fatlaš fólk og grundvallarreglum Sameinušu žjóšanna um jöfn tękifęri fyrir fatlaš fólk, fyrir framgang, mótun og mat į stefnu, fyrirętlunum, įętlunum og ašgeršum innanlands, ķ heimshlutum og į alžjóšavettvangi ķ žvķ skyni aš jafna enn frekar tękifęri fötlušu fólki til handa,
g) sem leggja įherslu į mikilvęgi žess aš samžętta mįlefni fatlašs fólks sem óašskiljanlegan žįtt ķ višeigandi įętlunum um sjįlfbęra žróun,
h) sem višurkenna einnig aš mismunun gagnvart sérhverjum einstaklingi į grundvelli fötlunar er brot į ešlislęgri mannlegri reisn og veršleikum manneskjunnar,
i) višurkenna enn fremur aš fatlaš fólk er margbreytilegur hópur,
j) sem višurkenna naušsyn žess aš efla og vernda mannréttindi alls fatlašs fólks, einnig žess sem žarf mikinn stušning,
k) sem hafa af žvķ įhyggjur aš žrįtt fyrir žį margvķslegu mannréttindasamninga, yfirlżsingar og skuldbindingar sem nefnd eru hér aš framan er samfélagsžįtttaka fatlašs fólks sem jafnrétthįrra samfélagsžegna hindruš og mannréttindi žess eru brotin ķ öllum heimshlutum,
l) sem višurkenna mikilvęgi alžjóšasamstarfs um aš bęta lķfsskilyrši fatlašs fólks ķ öllum löndum, einkum žróunarlöndum,
m) sem višurkenna veršmęti nśverandi og veršandi framlags fatlašs fólks til almennrar velsęldar og fjölbreytni samfélaga sinna, eins og žaš er nś og getur oršiš, aš efling allra mannréttinda, grundvallarfrelsis og virkrar samfélagsžįtttöku muni leiša til sterkari tilfinningar um aš žaš tilheyri samfélaginu og til umtalsveršrar framžróunar samfélagsins, jafnt į mannlega svišinu sem og žvķ félagslega og efnahagslega, og til žess aš fįtękt verši śtrżmt,
n) sem višurkenna mikilvęgi einstaklingsbundins sjįlfręšis og sjįlfstęšis fyrir fatlaš fólk, žar meš tališ aš hafa frelsi til aš taka eigin įkvaršanir,
o) sem telja aš fatlaš fólk skuli eiga möguleika į virkri žįtttöku ķ öllu įkvaršanatökuferli um stefnumótun og įętlanir, mešal annars įkvöršunum sem varšar žaš meš beinum hętti,
p) sem hafa įhyggjur af erfišum ašstęšum fatlašs fólks sem sętir margžęttri eša aukinni mismunun į grundvelli kynžįttar, litarhįttar, kynferšis, tungumįls, trśarbragša, stjórnmįlaskošana eša annarra skošana, žjóšlegs, žjóšernislegs eša félagslegs uppruna eša frumbyggjaęttar, eigna, ętternis, aldurs eša annarrar stöšu,
q) sem višurkenna aš fatlašar konur og stślkur eru oft ķ meiri hęttu, innan heimilis sem utan, aš verša žolendur ofbeldis, įverka eša misžyrminga, afskiptaleysis eša vanrękslu, illrar mešferšar eša misnotkunar ķ gróšaskyni,
r) sem višurkenna aš fötluš börn skulu njóta til fulls allra mannréttinda og grundvallarfrelsis til jafns viš önnur börn og minnast skuldbindinga, sem rķki sem eru ašilar aš samningnum um réttindi barnsins, hafa undirgengist,
s) sem leggja įherslu į naušsyn žess aš įvallt sé tekiš miš af kynjasjónarmišum meš žaš aš markmiši aš stušla aš žvķ aš fatlaš fólk njóti fullra mannréttinda og grundvallarfrelsis,
t) sem vilja draga fram žį stašreynd aš meirihluti fatlašs fólks bżr viš fįtękt og višurkenna ķ žvķ sambandi aš knżjandi žörf er į aš vinna gegn žeim neikvęšu įhrifum sem fįtękt hefur į fatlaš fólk,
u) sem hafa hugfast aš forsenda žess aš fatlaš fólk njóti fullrar verndar, einkum žegar vopnuš įtök standa yfir og undir erlendri hersetu, er aš frišur og öryggi byggist į fullri viršingu fyrir markmišum og grundvallarreglum sem er aš finna ķ mannréttindasįttmįla Sameinušu žjóšanna og žvķ aš gildandi mannréttindasamningar séu hafšir ķ heišri,
v) sem višurkenna mikilvęgi ašgengis fatlašs fólks aš hinu efnislega, félagslega, efnahagslega og menningarlega umhverfi, aš žaš njóti heilbrigšis og menntunar og ašgengis aš upplżsingum og samskiptamišlum til žess aš gera žeim kleift aš njóta allra mannréttinda og grundvallarfrelsis til fulls,
w) sem gera sér ljóst aš žaš er į įbyrgš einstaklingsins sjįlfs, sem hefur skyldum aš gegna viš ašra einstaklinga og samfélag sitt, aš berjast fyrir framgangi réttinda sem eru fólgin ķ alžjóšaréttarskrįnni, og žvķ aš žau séu virt,
x) sem eru žess fullviss aš fjölskyldan er ķ ešli sķnu frumeining samfélagsins og ber samfélagi og rķki aš vernda hana og enn fremur aš fötlušu fólki og fjölskyldum žess beri naušsynleg vernd og ašstoš til žess aš fjölskyldum verši gert kleift aš leggja sitt af mörkum til žess aš fatlaš fólk geti notiš réttinda sinna til fulls og jafns viš ašra,
y) sem eru žess fullviss aš vķštękur og órjśfanlegur alžjóšasamningur sem ętlaš er aš efla og vernda réttindi og mannlega reisn fatlašs fólks muni verša mikilvęgt framlag til žess aš bęta śr óvišunandi félagslegri mismunun fatlašs fólks og muni efla žįtttöku žess sem borgara, sem og žįtttöku ķ stjórnmįlum og efnahags- og menningarlķfi til jafns viš ašra, bęši ķ žróunarlöndum og išnrķkjum,
hafa oršiš įsįtt um eftirfarandi:
1. gr.
Markmiš.
Markmišiš meš samningi žessum er aš efla, verja og tryggja full og jöfn mannréttindi og grundvallarfrelsi fyrir allt fatlaš fólk til jafns viš ašra, jafnframt žvķ aš efla og vinna aš viršingu fyrir ešlislęgri mannlegri reisn žess.
Til fatlašs fólks teljast m.a. žeir sem eru meš langvarandi lķkamlega, andlega eša vitsmunalega skeršingu eša skerta skynjun og sem verša fyrir żmiss konar hindrunum sem geta komiš ķ veg fyrir fulla og įrangursrķka samfélagsžįtttöku til jafns viš ašra.
2. gr.
Skilgreiningar.
Ķ samningi žessum er merking eftirfarandi hugtaka sem hér segir:
samskipti merkir mešal annars tungumįl, framsetning į texta, blindraletur, snertitįknmįl, stękkaš letur og ašgengilega margmišlun, auk žess ritmįl, talmįl, aušskiliš mįl talgervla, óhefšbundnar tjįningarleišir, žar meš tališ ašgengilega upplżsinga- og samskiptatękni,
tungumįl merkir mešal annars talaš mįl og tįknmįl og annars konar mįl sem ekki er talaš, mismunun vegna fötlunar merkir hvers konar ašgreiningu, śtilokun eša takmörkun vegna fötlunar sem hefur žann tilgang eša žau įhrif aš torvelda eša koma ķ veg fyrir aš fatlaš fólk fįi višurkennd, notiš eša nżtt sér, til jafns viš ašra, öll mannréttindi og grundvallarfrelsi į sviši stjórnmįla, efnahagsmįla, félagsmįla og menningarmįla sem borgarar eša į öšrum svišum. Žetta tekur til mismununar ķ hvaša mynd sem er, mešal annars aš fötlušu fólki sé neitaš um višeigandi ašlögun,
višeigandi ašlögun merkir naušsynlegar og višeigandi breytingar og lagfęringar, sem eru ekki umfram žaš sem ešlilegt mį teljast eša of ķžyngjandi, žar sem žeirra er žörf ķ sérstöku tilviki, til žess aš tryggt sé aš fatlaš fólk fįi notiš eša geti nżtt sér, til jafns viš ašra, öll mannréttindi og grundvallarfrelsi,
algild hönnun merkir hönnun framleišsluvara og umhverfis, įętlanir og žjónustu sem allir geta nżtt sér, aš žvķ marki sem mögulegt er, įn žess aš koma žurfi til sérstök śtfęrsla eša hönnun.
Algild hönnun śtilokar ekki hjįlpartęki fyrir tiltekna hópa fatlašs fólks, sé žeirra žörf.
3. gr.
Almennar meginreglur.
Meginreglur samnings žessa eru eftirfarandi:
a) viršing fyrir ešlislęgri mannlegri reisn, sjįlfręši einstaklinga, žar meš tališ frelsi til aš taka eigin įkvaršanir, og sjįlfstęši einstaklinga,
b) bann viš mismunun,
c) full og virk žįtttaka ķ samfélaginu įn ašgreiningar,
d) viršing fyrir fjölbreytileika og višurkenning į fötlušu fólki sem hluta af mannlegum margbreytileika og mannkyni,
e) jöfn tękifęri,
f) ašgengi,
g) jafnrétti į milli karla og kvenna,
h) viršing fyrir getu fatlašra barna sem žróast og breytist og viršing fyrir rétti žeirra til aš varšveita sjįlfsmynd sķna,
4. gr.
Almennar skuldbindingar.
1. Ašildarrķkin skuldbinda sig til žess aš tryggja og stušla aš žvķ aš öll mannréttindi og grundvallarfrelsi verši ķ einu og öllu aš veruleika fyrir allt fatlaš fólk įn mismununar af nokkru tagi vegna fötlunar.
Ašildarrķkin skuldbinda sig ķ žessu skyni til:
a) aš samžykkja öll višeigandi lagaįkvęši og rįšstafanir į sviši stjórnsżslu og ašrar rįšstafanir til žess aš innleiša žau réttindi, sem eru višurkennd meš samningi žessum,
b) aš gera allar višeigandi rįšstafanir, žar meš tališ į sviši lagasetningar, til žess aš gildandi lögum, reglum, venjum og starfshįttum, sem fela ķ sér mismunun gagnvart fötlušu fólki, verši breytt eša žau afnumin,
c) aš taka miš af vernd og framgangi mannréttinda fatlašs fólks viš alla stefnumótun og įętlanir, d) aš lįta hjį lķša aš ašhafast nokkuš žaš sem fer ķ bįga viš samning žennan og sjį til žess aš opinber yfirvöld og stofnanir vinni ķ samręmi viš įkvęši hans,
d) aš gera allar višeigandi rįšstafanir til žess aš śtrżma mismunun vegna fötlunar af hįlfu einstaklings, stofnunar eša einkaašila,
e) aš framkvęma eša efla rannsóknir og žróun į vörum, žjónustu, tękjum og ašstöšu meš algildri hönnun skv. 2. gr. samnings žessa og breyta žarf sem allra minnst og meš sem minnstum tilkostnaši til žess aš męta séržörfum fatlašs fólks, aš auka framboš į žeim og notkun og żta undir algilda hönnun žegar móta į stašla og leišbeiningar,
f) aš framkvęma eša efla rannsóknir og žróun į nżrri tękni, og sjį til žess aš hśn sé tiltęk og notuš, žar meš tališ upplżsinga- og samskiptatękni og hjįlpartęki, sem henta fötlušu fólki, meš įherslu į tękni į višrįšanlegu verši,
g) aš lįta fötlušu fólki ķ té ašgengilegar upplżsingar um hjįlpartęki, žar meš tališ nżja tękni, og um annars konar ašstoš, stošžjónustu og ašstöšu,aš auka žekkingu fagfólks og starfsfólks, sem vinna meš fötlušu fólki, į žeim réttindum sem eru višurkennd meš samningi žessum til žess aš unnt sé aš betrumbęta žį ašstoš og žjónustu sem žau réttindi tryggja.
2. Aš žvķ er varšar efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi skuldbindur sérhvert ašildarrķki sig til žess aš gera rįšstafanir, eins og efni žess frekast leyfa og meš žįtttöku ķ alžjóšasamstarfi, eftir žvķ sem žörf krefur, ķ žvķ skyni aš fyrrnefnd réttindi verši ķ einu og öllu virk ķ įföngum meš fyrirvara um žęr skuldbindingar samkvęmt samningi žessum sem gilda žegar ķ staš samkvęmt reglum žjóšaréttar.
3. Žegar ašildarrķkin undirbśa löggjöf sķna og stefnu viš aš innleiša samning žennan og vinna aš žvķ aš taka įkvaršanir um stöšu fatlašs fólks skulu žau hafa nįiš samrįš viš fatlaš fólk og tryggja virka žįtttöku žess, žar meš tališ fatlašra barna, meš milligöngu samtaka sem koma fram fyrir žess hönd.
4. Ekkert ķ samningi žessum hefur įhrif į įkvęši sem stušla frekar aš žvķ aš réttindi fatlašs fólks verši aš veruleika og lög ašildarrķkis eša reglur žjóšaréttar, sem gilda gagnvart hlutašeigandi ašildarrķki, kunna aš innihalda. Eigi skal takmarka eša vķkja frį nokkrum mannréttindum og grundvallarfrelsi, sem eru višurkennd eša gilda ķ ašildarrķki aš samningi žessum samkvęmt lögum, samningum, reglum eša venju, undir žvķ yfirskini aš slķk réttindi eša frelsi sé ekki višurkennt eša višurkennt ķ minna męli samkvęmt samningi žessum.
5. Įkvęši samnings žessa gilda alls stašar ķ sambandsrķkjum įn nokkurra takmarkana eša undanžįga.
5. gr.
Jafnrétti og bann viš mismunun.
1. Ašildarrķkin višurkenna aš öll erum viš jöfn fyrir lögum og eigum rétt į jafnri vernd og jöfnum hag lögum samkvęmt įn nokkurrar mismununar.
2. Ašildarrķkin skulu banna hvers kyns mismunun į grundvelli fötlunar og tryggja fötlušu fólki jafna og įrangursrķka réttarvernd gegn mismunun į öllum svišum.
3. Ķ žvķ skyni aš efla jöfnuš og śtrżma mismunun skulu ašildarrķkin gera allar višeigandi rįšstafanir til aš tryggja aš fötlušu fólki standi višeigandi ašlögun til boša.
4. Eigi ber aš lķta į sértękar rįšstafanir, sem eru naušsynlegar til žess aš flżta fyrir eša nį fram jafnrétti til handa fötlušu fólki ķ reynd, sem mismunun samkvęmt skilmįlum samnings žessa.
6. gr.
Fatlašar konur.
1. Ašildarrķkin višurkenna aš fatlašar konur og stślkur eru žolendur margžęttrar mismununar og skulu gera rįšstafanir til žess aš tryggja aš žęr fįi notiš til fulls allra mannréttinda og grundvallarfrelsis til jafns viš ašra.
2. Ašildarrķkin skulu gera allar višeigandi rįšstafanir til žess aš tryggja fullan žroska, framgang og valdeflingu kvenna ķ žeim tilgangi aš žau mannréttindi og žaš grundvallarfrelsi sem sett eru fram ķ samningi žessum sé tryggt.
7. gr.
Fötluš börn.
1. Ašildarrķkin skulu gera allar naušsynlegar rįšstafanir til žess aš fötluš börn fįi notiš fullra mannréttinda og grundvallarfrelsis til jafns viš önnur börn.
2. Ķ öllum ašgeršum, sem snerta fötluš börn, skal fyrst og fremst hafa hagsmuni barnsins aš leišarljósi.
3. Ašildarrķkin skulu tryggja fötlušum börnum rétt til žess aš lįta skošanir sķnar óhindraš ķ ljós um öll mįl er žau varša, jafnframt žvķ aš sjónarmišum žeirra sé gefinn gaumur eins og ešlilegt mį telja mišaš viš aldur žeirra og žroska, til jafns viš önnur börn og veita žeim ašstoš žar sem tekiš er ešlilegt tillit til fötlunar žeirra og aldurs til žess aš sį réttur megi verša aš veruleika.
8. gr.
Vitundarvakning.
1. Ašildarrķkin skuldbinda sig til žess aš samžykkja tafarlausar, įrangursrķkar og višeigandi rįšstafanir:
a) til žess aš standa aš vitundarvakningu į öllum svišum samfélagsins, žar į mešal sviši fjölskyldunnar, um fatlaš fólk og auka viršingu fyrir réttindum žess og mannlegri reisn,
b) til žess aš vinna į móti stašalķmyndum, fordómum og skašlegum venjum sem tengjast fötlušu fólki, mešal annars į grundvelli kyns og aldurs, į öllum svišum lķfsins,
c) til žess aš auka vitund um getu og framlag fatlašs fólks.
2. Mešal ašgerša ķ žessu skyni mį nefna:
a) aš hefja og vinna stöšugt aš įtaksverkefnum um vitundarvakningu hjį almenningi sem miša aš žvķ:
i. aš gera almenning móttękilegan fyrir réttindum fatlašs fólks,
ii. aš efla jįkvęša ķmynd fatlašs fólks og efla vitund ķ samfélaginu um mįlefni žess,
iii. aš fęrni, veršleiki og geta fatlašs fólks sé višurkennd ķ rķkari męli, enn fremur framlag žess til vinnustaša sinna og vinnumarkašarins ķ heild,
b) aš į öllum skólastigum, allt frį unga aldri, verši hlśš aš viršingu fyrir réttindum fatlašs fólks,
c) aš hvetja allar tegundir fjölmišla til žess aš gefa žį mynd af fötlušu fólki sem samręmist tilgangi žessa samnings,
d) aš efla įętlanagerš um fręšslu sem lżtur aš vitundarvakningu um fatlaš fólk og réttindi žess.
9. gr.
Ašgengi.
1. Ašildarrķkin skulu gera višeigandi rįšstafanir ķ žvķ skyni aš gera fötlušu fólki kleift aš lifa sjįlfstęšu lķfi og taka fullan žįtt į öllum svišum lķfsins, ž.e. rįšstafanir sem miša aš žvķ aš tryggja fötlušu fólki ašgang til jafns viš ašra aš hinu efnislega umhverfi, aš samgöngum, aš upplżsingum og samskiptum, žar meš tališ upplżsinga- og samskiptatękni og kerfi žar aš lśtandi, og aš annarri ašstöšu og žjónustu sem veitt er almenningi, bęši ķ žéttbżli og dreifbżli. Fyrrnefndar rįšstafanir, sem skulu mešal annars felast ķ žvķ aš stašreyna og śtrżma hindrunum og tįlmum sem hefta ašgengi, skulu mešal annars nį til:
a) bygginga, vega, samgangna og annarrar ašstöšu innan dyra sem utan, žar meš tališ skóla, ķbśšarhśsnęšis, heilbrigšisžjónustu og vinnustaša,
b) upplżsinga- og samskiptažjónustu og annarrar žjónustu, žar meš tališ rafręnnar žjónustu og neyšaržjónustu.
2. Samningsašilar skulu og gera višeigandi rįšstafanir til žess aš:
a) žróa, śtbreiša og fylgjast meš žvķ aš lįgmarkskröfur verši innleiddar og leišbeiningar um ašgengi aš ašstöšu og žjónustu, sem veitt er almenningi, séu uppfylltar,
b) tryggja aš einkaašilar, sem bjóša fram ašstöšu og žjónustu, sem veitt er almenningi, taki miš af hvers kyns ašgengi fyrir fatlaš fólk,
c) tryggja fręšslu fyrir hagsmunaašila um ašgengismįl sem varša fatlaš fólk,
d) tryggja aš ķ byggingum og annarri ašstöšu, sem er almenningi opin, séu skilti meš blindraletri og skilti į aušlesnu mįli sett fram į žann hįtt aš žau séu aušlęsileg og aušskiljanleg fötlušu fólki,
e) lįta ķ té żmiss konar beina ašstoš og žjónustu milliliša, žar meš tališ fylgdarmanna, lesara og faglęršra tįknmįlstślka, meš žaš aš markmiši aš aušvelda ašgengi aš byggingum og annarri ašstöšu sem almenningi er opin,
f) auka viš aš fatlaš fólk fįi notiš annars konar višeigandi ašstošar og žjónustu sem tryggir žvķ ašgang aš upplżsingum,
g) auka viš ašgang fatlašs fólks aš nżrri upplżsinga- og samskiptatękni og kerfum žar aš lśtandi, mešal annars Netinu,
h) efla hönnun, žróun, framleišslu og dreifingu ašgengilegrar upplżsinga- og samskiptatękni og kerfa žar aš lśtandi frį upphafi til žess aš slķk tękni og kerfi verši ašgengileg meš sem minnstum tilkostnaši.
10. gr.
Réttur til lķfs.
Ašildarrķkin įrétta aš sérhver mannvera eigi mešfęddan rétt til lķfs og skulu gera allar naušsynlegar rįšstafanir til žess aš tryggja aš fatlaš fólk fįi notiš žess į virkan hįtt til jafns viš ašra.
11. gr.
Ašstęšur sem skapa hęttu og neyšarįstand sem kallar į mannśšarašstoš.
Ašildarrķkin skulu gera allar naušsynlegar rįšstafanir, ķ samręmi viš skuldbindingar sķnar aš žjóšarétti, žar meš tališ alžjóšleg mannśšarlög og alžjóšleg mannréttindalög, til žess aš tryggja aš fatlaš fólk njóti verndar og öryggis žegar hęttuįstand rķkir, aš meštöldum vopnušum įtökum, neyšarįstandi sem kallar į mannśšarašstoš og nįttśruhamförum.
12. gr.
Réttarstaša til jafns viš ašra.
1. Ašildarrķkin įrétta aš fatlaš fólk eigi alls stašar rétt į višurkenningu sem ašilar aš lögum.
2. Ašildarrķkin skulu višurkenna aš fatlaš fólk njóti gerhęfis til jafns viš ašra į öllum svišum lķfsins.
3. Ašildarrķkin skulu gera višeigandi rįšstafanir til žess aš tryggja ašgengi fatlašs fólks aš žeim stušningi sem žaš kann aš žarfnast žegar žaš nżtir gerhęfi sitt.
4. Ašildarrķkin skulu tryggja aš allar ašferšir og stušningur, sem tengist beitingu gerhęfis, feli ķ sér višeigandi og įrangursrķkar verndarrįšstafanir til žess aš koma ķ veg fyrir misnotkun samanber įkvęši ķ alžjóšlegum mannréttindalögum. Slķkar verndarrįšstafanir skulu tryggja aš ašferšir og ašstoš tengd beitingu gerhęfis virši réttindi, vilja og óskir viškomandi einstaklings, aš slķkar ašferšir og ašstoš leiši ekki til hagsmunaįrekstra eša hafi ķ för meš sér ótilhlżšileg įhrif, žęr séu ķ samręmi viš og snišnar aš ašstęšum viškomandi einstaklings, gildi ķ sem skemmstan tķma og séu endurskošašar reglulega af til žess bęru, sjįlfstęšu og hlutlausu yfirvaldi eša stofnun į sviši dómsmįla. Verndarrįšstafanirnar skulu vera ķ samręmi viš žau įhrif sem slķkar ašferšir og ašstoš hafa į réttindi og hagsmuni viškomandi einstaklings.
5. Ķ samręmi viš įkvęši žessarar greinar skulu ašildarrķkin gera allar višeigandi og įrangursrķkar rįšstafanir til žess aš tryggja jafnan rétt fatlašs fólks til žess aš eiga eša erfa eignir, aš stżra eigin fjįrmįlum og hafa jafnan ašgang aš bankalįnum, vešlįnum og annarri fjįrhagslegri fyrirgreišslu, jafnframt žvķ aš tryggja aš fatlaš fólk sé ekki svipt eignum sķnum aš gešžótta.
13. gr.
Ašgangur aš réttarkerfinu.
1. Ašildarrķkin skulu tryggja fötlušu fólki virkan ašgang aš réttarkerfinu til jafns viš ašra, mešal annars meš žvķ aš laga mįlsmešferš alla aš žörfum žess og taka tilhlżšilegt tillit til aldurs viškomandi, ķ žvķ skyni aš gera žvķ kleift aš gegna hlutverki sķnu meš virkum hętti sem beinir og óbeinir žįtttakendur, žar meš tališ sem vitni, ķ öllum mįlarekstri, einnig į rannsóknarstigi og öšrum undirbśningsstigum.
2. Ķ žvķ skyni aš greiša fyrir žvķ aš tryggja megi fötlušu fólki virkan ašgang aš réttarkerfinu skulu ašildarrķkin stušla aš višeigandi fręšslu og žjįlfun fyrir žau sem starfa į sviši réttarvörslu, mešal annars lögreglumenn og starfsfólk fangelsa.
14. gr.
Frelsi og mannhelgi.
1. Ašildarrķkin skulu tryggja aš fatlaš fólk til jafns viš ašra:
a) njóti réttar til frelsis og mannhelgi,
b) sé ekki svipt frelsi sķnu meš ólögmętum hętti eša aš gešžótta og aš frelsissvipting ķ hvaša mynd sem er sé lögum samkvęmt og aš fötlun skuli ekki undir neinum kringumstęšum réttlęta frelsissviptingu.
2. Sé fatlaš fólk svipt frelsi meš einhverjum hętti skulu ašildarrķkin tryggja aš žvķ séu tryggš mannréttindi til jafns viš ašra ķ samręmi viš alžjóšleg mannréttindalög og žaš hljóti mešferš sem samręmist markmišum og meginreglum samnings žessa, mešal annars meš žvķ aš tryggja žvķ višeigandi ašlögun.
15. gr.
Frelsi frį žvķ aš sęta pyndingum eša annarri grimmdarlegri, ómannśšlegri eša lķtillękkandi mešferš eša refsingu.
1. Enginn skal sęta pyndingum eša annarri grimmdarlegri, ómannśšlegri eša lķtillękkandi mešferš eša refsingu. Einkum og sér ķ lagi er óheimilt aš gera lęknisfręšilegar eša vķsindalegar tilraunir į nokkurri manneskju įn samžykkis hennar.
2. Ašildarrķkin skulu gera allar įrangursrķkar rįšstafanir į sviši löggjafar, stjórnsżslu og innan réttarkerfisins, eša ašrar rįšstafanir, ķ žvķ skyni aš koma ķ veg fyrir aš fatlaš fólk, jafnt og ašrir, sęti pyndingum eša annarri grimmdarlegri, ómannśšlegri eša lķtillękkandi mešferš eša refsingu.
16. gr.
Frelsi frį misnotkun ķ gróšaskyni, ofbeldi og misžyrmingum.
1. Ašildarrķkin skulu gera allar višeigandi rįšstafanir į sviši löggjafar, stjórnsżslu, félags og menntamįla og ašrar rįšstafanir ķ žvķ skyni aš vernda fatlaš fólk, jafnt innan heimilis sem utan, fyrir hvers kyns misnotkun ķ gróšaskyni, ofbeldi og misžyrmingum, mešal annars meš hlišsjón af kynbundnum žįttum slķkra athafna.
2. Ašildarrķkin skulu einnig gera allar višeigandi rįšstafanir til žess aš koma ķ veg fyrir misnotkun ķ gróšaskyni, ofbeldi og misžyrmingar ķ hvaša mynd sem er, mešal annars meš žvķ aš tryggja fötlušu fólki og fjölskyldum žess, įsamt žeim sem annast žaš, višeigandi ašstoš og stušning, sem tekur miš af kyni og aldri, mešal annars meš žvķ aš veita upplżsingar og fręšslu um hvernig beri aš foršast, įtta sig į og tilkynna um misnotkun ķ gróšaskyni, ofbeldi og misžyrmingar. Ašildarrķkin skulu tryggja aš sś žjónusta sem veitir vernd taki miš af kyni, aldri og fötlun.
3. Ķ žvķ skyni aš koma ķ veg fyrir misnotkun ķ gróšaskyni, ofbeldi og misžyrmingar ķ hvaša mynd sem er skulu ašildarrķkin tryggja aš óhįš yfirvöld hafi virkt eftirlit meš öllum śrręšum sem er ętlaš aš žjóna fötlušu fólki.
4. Ašildarrķkin skulu gera allar višeigandi rįšstafanir til žess aš stušla aš lķkamlegum, vitsmunalegum og sįlręnum bata, endurhęfingu og félagslegri ašlögun fatlašs fólks, sem veršur žolendur misnotkunar ķ gróšaskyni, ofbeldis eša misžyrminga ķ einhverri mynd, mešal annars meš žvķ aš bjóša fram žjónustu sem veitir vernd. Slķkur bati og ašlögun skal fara fram ķ umhverfi sem stušlar aš bęttri heilsu, velferš, sjįlfsviršingu, mannlegri reisn og sjįlfręši fólksins, žar sem tillit er tekiš til séržarfa žeirra mišaš viš kyn og aldur.
5. Ašildarrķkin skulu taka upp skilvirka löggjöf og stefnu, žar meš tališ löggjöf og stefnu žar sem tillit er tekiš til sérstakra žarfa kvenna og barna til žess aš unnt sé aš stašreyna og rannsaka misnotkun ķ gróšaskyni, ofbeldi og misžyrmingar, sem beinast gegn fötlušu fólki, og įkęra vegna slķkrar hįttsemi ef žaš į viš.
17. gr.
Verndun frišhelgi einstaklingsins.
Allt fatlaš fólk į rétt į žvķ, til jafns viš ašra, aš lķkamleg og andleg frišhelgi žess sé virt.
18. gr.
Umferšarfrelsi og rķkisfang.
1. Ašildarrķkin skulu višurkenna rétt fatlašs fólks, til jafns viš ašra, til umferšafrelsis og frelsis til aš velja sér bśsetu og rétt til rķkisfangs, mešal annars meš žvķ aš įbyrgjast aš fatlaš fólk:
a) hafi rétt til aš öšlast rķkisfang og breyta žvķ og sé ekki svipt rķkisfangi sķnu aš gešžótta eša vegna fötlunar,
b) sé ekki, vegna fötlunar, svipt rétti sķnum til aš fį, hafa umrįš yfir og nżta sér skjöl um rķkisfang sitt eša önnur auškenningarskjöl eša til aš hagnżta višeigandi verklag, t.d. mįlsmešferš vegna innflytjendamįla, sem kann aš vera naušsynlegt til žess aš gera žvķ aušveldar um vik aš nżta sér réttinn til umferšafrelsis,
c) hafi frelsi til aš yfirgefa hvaša land sem er, žar meš tališ sitt eigiš,
d) sé ekki, af gešžótta eša vegna fötlunar, svipt réttinum til aš koma til sķns eigin lands.
2. Fötluš börn skulu skrįš žegar eftir fęšingu og eiga frį fęšingu rétt til nafngiftar, rétt til žess aš öšlast rķkisfang og, eftir žvķ sem unnt er, rétt til žess aš žekkja foreldra sķna og njóta umönnunar žeirra.
19. gr.
Aš lifa sjįlfstęšu lķfi og įn ašgreiningar ķ samfélaginu.
Ašildarrķkin višurkenna jafnan rétt alls fatlašs fólks til aš lifa ķ samfélaginu og meš sömu valkosti og ašrir og skulu gera įrangursrķkar og višeigandi rįšstafanir til žess greiša fyrir žessum rétti fatlašs fólks og til fullrar žįtttöku žess ķ samfélaginu įn ašgreiningar, mešal annars meš žvķ aš tryggja:
a) aš fatlaš fólk hafi tękifęri til žess aš velja sér bśsetustaš og hvar og meš hverjum žaš bżr, til jafns viš ašra, og aš žvķ sé ekki gert aš eiga heima žar sem tiltekiš bśsetuform rķkir,
b) aš fatlaš fólk hafi ašgang aš margs konar félagsžjónustu, s.s. ašstoš inni į heimili og ķ bśsetuśrręšum og öšrum stušningi til samfélagsžįtttöku, mešal annars persónulegan stušning sem er naušsynlegur til aš geta lifaš ķ samfélaginu įn ašgreiningar og til aš koma ķ veg fyrir einangrun žess og ašskilnaš frį samfélaginu,aš žjónusta į vegum samfélagsins og ašstaša fyrir almenning standi fötlušu fólki til boša til jafns viš ašra og męti žörfum žeirra.
20. gr.
Ferlimįl einstaklinga.
Ašildarrķkin skulu gera skilvirkar rįšstafanir til žess aš tryggja aš einstaklingum sé gert kleift aš fara allra sinna ferša og tryggja sjįlfstęši fatlašs fólks ķ žeim efnum, eftir žvķ sem frekast er unnt, mešal annars meš žvķ:
a) aš greiša fyrir žvķ aš fatlaš fólk geti fariš allra sinna ferša meš žeim hętti sem žaš kżs og į žeim tķma sem žaš velur og gegn višrįšanlegu gjaldi,
b) aš greiša fyrir ašgangi fatlašs fólks aš hjįlpartękjum ķ hįum gęšaflokki og annarri persónulegri žjónustu, mešal annars meš žvķ aš hafa žau tiltęk į višrįšanlegu verši,
c) aš bjóša fram fręšslu og žjįlfun ķ hreyfifęrni fyrir fatlaš fólk og sérhęft starfsliš sem vinnur meš fötlušu fólki,
d) aš hvetja framleišendur hjįlpartękja til žess aš horfa til allra möguleika fatlašs fólks til aš fara sinna ferša.
21. gr.
Tjįningar- og skošanafrelsi og ašgangur aš upplżsingum.
Ašildarrķkin skulu gera allar višeigandi rįšstafanir til žess aš tryggja aš fatlaš fólk geti nżtt sér rétt sinn til tjįningar- og skošanafrelsis, žar meš tališ frelsi til aš leita eftir, taka viš og mišla upplżsingum og hugmyndum, til jafns viš ašra, meš hjįlp hvers kyns samskiptamišla aš eigin vali, samanber skilgreiningu ķ 2. gr. samnings žessa, mešal annars meš žvķ:
a) aš lįta fötlušu fólki ķ té upplżsingar, sem almenningi eru ętlašar, ķ ašgengilegu formi og meš ašgengilegri tękni, sem hęfir einstaklingum meš mismunandi fötlun, tķmanlega og įn aukakostnašar,
b) aš višurkenna og aušvelda fötlušu fólki notkun tįknmįls, blindraleturs, óhefšbundinna tjįskiptaleiša og allra annarra tjįskiptaleiša sem mögulegar eru sem fatlaš fólk kżs aš nota ķ opinberum samskiptum,
c) aš brżna fyrir einkaašilum, sem bjóša almenningi žjónustu, mešal annars gegnum Netiš, til žess aš veita upplżsingar og žjónustu ķ ašgengilegu og nothęfu formi fyrir fatlaš fólk,
d) aš hvetja fjölmišla, mešal annars upplżsingaveitur į Netinu, til žess aš gera žjónustu sķna ašgengilega fötlušu fólki,
e) aš višurkenna notkun tįknmįls og auka notkun žess.
22. gr.
Viršing fyrir einkalķfi.
1. Enginn fatlašur einstaklingur, įn tillits til bśsetustašar eša bśsetuforms, skal sęta žvķ aš einkalķf hans, fjölskyldulķf, heimilislķf eša skrifleg samskipti eša samskipti af öšru tagi séu trufluš aš gešžótta eša meš ólögmętum hętti eša aš vegiš sé aš ęru hans eša oršstķr meš óréttmętum hętti. Fatlaš fólk į rétt į žvķ aš lögin verndi žaš gegn fyrrnefndri truflun eša įrįsum.
2. Ašildarrķkin skulu tryggja aš fariš sé meš upplżsingar um persónulega hagi, heilsufar og endurhęfingu fatlašs fólks sem trśnašarmįl į sama hįtt og gildir um ašra.
23. gr.
Viršing fyrir heimili og fjölskyldu.
1. Ašildarrķkin skulu gera įrangursrķkar og višeigandi rįšstafanir ķ žvķ skyni aš śtrżma mismunun gagnvart fötlušu fólki ķ öllum mįlum sem lśta aš hjónabandi, fjölskyldu, foreldrahlutverki og samböndum, į sama hįtt og gildir um ašra, til žess aš tryggja megi:
a) aš réttur alls fatlašs fólks, sem hefur nįš tilskildum aldri, til aš ganga ķ hjónaband og stofna fjölskyldu, meš frjįlsu og fullu samžykki hjónaefnanna, sé virtur,
b) aš réttur fatlašs fólks til aš taka meš frjįlsum hętti įbyrgar įkvaršanir um fjölda barna og tķma milli fęšinga og til aš hafa ašgang, sem hęfir aldri, aš upplżsingum og fręšslu um frjósemisheilbrigši og fjölskylduįętlanir sé višurkenndur og aš žvķ séu veitt naušsynleg rįš sem gera žvķ kleift aš nżta sér žennan rétt.
c) aš fatlaš fólk, žar meš tališ börn, fįi haldiš frjósemi sinni til jafns viš ašra.
2. Ašildarrķkin skulu tryggja réttindi og įbyrgš fatlašs fólks meš tilliti til lögrįšs, forrįšs, fjįrhalds eša ęttleišingar barna eša svipašrar ķhlutunar, žar sem žessi hugtök eru til ķ landslögum, og hagsmunir barnsins skulu ķ öllum mįlum varša mestu. Ašildarrķkin skulu veita fötlušu fólki višeigandi ašstoš viš aš uppfylla skyldur sķnar sem uppalendur barna.
3. Ašildarrķkin skulu tryggja fötlušum börnum jafnan rétt meš tilliti til fjölskyldulķfs. Til žess aš žessi réttur verši aš veruleika og ķ žvķ skyni aš koma ķ veg fyrir aš fötlušum börnum sé leynt, žau yfirgefin, vanrękt eša aš žau séu žolendur ašskilnašar skulu ašildarrķkin skuldbinda sig til žess aš veita fötlušum börnum og fjölskyldum žeirra snemma alhliša upplżsingar, žjónustu og stušning.
4. Ašildarrķkin skulu tryggja aš barn sé ekki tekiš frį foreldrum sķnum gegn vilja žeirra nema lögbęr yfirvöld įkveši, meš fyrirvara um endurskošun dómsvalds og ķ samręmi viš gildandi lög og mįlsmešferš, aš slķkur ašskilnašur sé naušsynlegur ef žaš er barninu fyrir bestu. Barn skal aldrei taka frį foreldrum sķnum vegna fötlunar barnsins eša annars foreldris eša beggja.
5. Ašildarrķkin skulu reyna til žrautar, ef kjarnafjölskylda er ófęr um aš annast fatlaš barn, aš sjį barninu fyrir annarri umönnun innan stórfjölskyldunnar en aš öšrum kosti tryggja žvķ umönnun hjį fjölskyldu innan samfélagsins.
24. gr.
Menntun.
1. Ašildarrķkin višurkenna rétt fatlašs fólks til menntunar. Žau skulu koma į menntakerfi į öllum skólastigum įn ašgreiningar og ęvinįmi ķ žvķ skyni aš žessi réttur megi verša aš veruleika įn mismununar og žannig aš allir hafi jöfn tękifęri. Žau skulu miša aš žvķ:
a) aš žroska mannlega eiginleika til fulls og tilfinningu fyrir mannlegri reisn og eigin veršleikum og auka viršingu fyrir mannréttindum, grundvallarfrelsi og mannlegri fjölbreytni,
b) aš fatlaš fólk geti fullžroskaš persónuleika sinn, hęfileika og sköpunargįfu, įsamt andlegri og lķkamlegri getu,
c) aš gera fötlušu fólki kleift aš taka virkan žįtt ķ frjįlsu samfélagi.
2. Til žess aš žessi réttur megi verša aš veruleika skulu ašildarrķkin tryggja:
a) aš fatlaš fólk sé ekki śtilokaš frį almenna menntakerfinu vegna fötlunar og aš fötluš börn séu ekki śtilokuš frį gjaldfrjįlsu skyldunįmi į grunnskólastigi eša nįmi į framhaldsskólastigi vegna fötlunar,
b) aš fatlaš fólk hafi ašgang aš endurgjaldslausri grunn- og framhaldsskólamenntun įn ašgreiningar sem uppfyllir almennar kröfur um gęši, til jafns viš ašra ķ žeim samfélögum žar sem žaš bżr,
c) aš višeigandi ašlögun sé veitt viškomandi einstaklingi til žess aš žörfum hans sé mętt,
d) aš fatlaš fólk fįi naušsynlegan stušning innan almenna menntakerfisins til žess aš greiša fyrir gagnlegri menntun žess,
e) aš įrangursrķkar, einstaklingsmišašar stušningsašgeršir séu veittar ķ umhverfi sem hįmarkar hvaš mest mögulegan įrangur ķ nįmi og félagslegan žroska sem aftur samręmist žvķ markmiši aš fatlaš fólk geti notiš menntunar įn nokkurrar ašgreiningar.
3. Ašildarrķkin skulu gera fötlušu fólki kleift aš öšlast hagnżta og félagslega fęrni ķ žvķ skyni aš greiša fyrir fullri žįtttöku žess, til jafns viš ašra, ķ skólastarfi og sem žjóšfélagsžegnar. Ašildarrķkin skulu gera višeigandi rįšstafanir ķ žessu skyni, mešal annars:
a) aušvelda fólki aš lęra blindraletur, óhefšbundna ritun, óhefšbundnar tjįskiptaleišir og fęrni ķ įttun og hreyfifęrni, įsamt žvķ aš greiša fyrir jafningjastušningi og jafningjafręšslu,
b) aušvelda fólki aš lęra tįknmįl og stušla aš samsemd heyrnarlausra meš tilliti til tungumįls,
c) tryggja aš menntun einstaklinga, og žį sérstaklega barna, sem eru blindir eša sjónskertir, heyrnarlausir eša heyrnarskertir eša fólk meš samžętta sjón- og heyrnarskeršingu, fari fram į višeigandi tungumįlum og tjįningarmįta sem hentar viškomandi einstaklingi og ķ umhverfi sem hįmarkar nįmsžroska og félagsžroska.
4. Ķ žvķ skyni aš tryggja aš fyrrnefnd réttindi verši aš veruleika skulu ašildarrķkin gera višeigandi rįšstafanir til žess aš rįša kennara, žar meš tališ fatlaša kennara, sem eru sérhęfšir ķ tįknmįli og/eša blindraletri, og aš žjįlfa sérfręšinga og starfsfólk sem starfa į öllum stigum menntakerfisins. Fyrrnefnd žjįlfun skal mešal annars stušla aš vitund um fötlun og notkun óhefšbundinna leiša til tjįskipta, auk kennsluašferša og nįmsgagna sem er ętlaš aš styšja fatlaš fólk.
5. Ašildarrķkin skulu tryggja aš fatlaš fólk hafi ašgang aš almennu nįmi į hįskólastigi, starfsžjįlfun, fulloršinsfręšslu og ęvinįmi įn mismununar og til jafns viš ašra. Ašildarrķkin skulu, ķ žessu skyni, tryggja aš fatlaš fólk fįi notiš višeigandi ašlögunar.
25. gr.
Heilsa.
Ašildarrķkin višurkenna aš fatlaš fólk hafi rétt til žess aš njóta góšrar heilsu aš hęsta marki sem unnt er įn mismununar vegna fötlunar. Ašildarrķkin skulu gera allar višeigandi rįšstafanir til žess aš tryggja fötlušu fólki ašgang aš heilbrigšisžjónustu sem tekur miš af kyni, mešal annars heilsutengdri endurhęfingu. Ašildarrķkin skulu einkum:
a) sjį fötlušu fólki fyrir heilsugęslu og heilbrigšisįętlunum sem eru ókeypis eša į višrįšanlegu verši og eins aš umfangi, gęšum og į sama stigi og gildir fyrir ašra einstaklinga, mešal annars meš tilliti til kyn- og frjósemisheilbrigšis og aš žvķ er varšar samfélagsįętlanir į sviši lżšheilsu,
b) bjóša fram žį heilbrigšisžjónustu sem fatlaš fólk žarfnast, einkum vegna fötlunar sinnar, sem felur mešal annars ķ sér eins snemmbęra greiningu og inngrip og kostur er og žjónustu sem mišar aš žvķ aš draga śr fötlun eins og framast er kostur og koma ķ veg fyrir frekari fötlun, mešal annars mešal barna og eldri einstaklinga,
c) bjóša fram fyrrnefnda heilbrigšisžjónustu eins nįlęgt samfélögum fólks og frekast er unnt, žar meš tališ ķ dreifbżli,
d) gera žį kröfu til fagfólks ķ heilbrigšisžjónustu aš žaš annist fatlaš fólk eins vel og ašra, mešal annars į grundvelli frjįls og upplżsts samžykkis, meš žvķ, auk annars, aš vekja til vitundar um mannréttindi, mannlega reisn, sjįlfręši og žarfir fatlašs fólks meš žjįlfun fyrir starfsfólk, bęši innan einkarekinnar og opinberrar heilsugęslu, og meš śtbreišslu sišferšislegra višmišana mešal žeirra,
e) leggja bann viš mismunun gagnvart fötlušu fólki aš žvķ er varšar sjśkratryggingar og lķftryggingar, žar sem slķkar tryggingar, sem skulu bošnar fram į sanngjarnan og réttmętan hįtt, eru heimilar samkvęmt landslögum,
f) koma ķ veg fyrir aš einstaklingum sé synjaš um heilsugęslu eša heilbrigšisžjónustu eša um mat og drykk žannig aš um mismunun vegna fötlunar sé aš ręša.
26. gr.
Hęfing og endurhęfing.
1. Ašildarrķkin skulu gera skilvirkar og višeigandi rįšstafanir, mešal annars meš tilstyrk jafningjaašstošar, til žess aš gera fötlušu fólki kleift aš öšlast sem mest sjįlfstęši, fulla lķkamlega, andlega og félagslega getu, įsamt starfsgetu, og aš vera žįtttakendur ķ lķfinu į öllum svišum įn ašgreiningar, įsamt žvķ aš višhalda žessum gęšum. Til žess aš svo megi verša skulu ašildarrķkin skipuleggja, efla og śtvķkka žjónustu og įętlanagerš į sviši heildstęšrar hęfingar og endurhęfingar, einkum aš žvķ er varšar heilbrigši, atvinnu, menntun og félagsžjónustu, meš žeim hętti aš fyrrnefnd žjónusta og įętlanir:
a) hefjist eins snemma og frekast er unnt og séu byggšar į žverfaglegu mati į žörfum og styrkleika hvers einstaklings um sig,
b) stušli aš žįtttöku ķ samfélaginu og žjóšfélaginu į öllum svišum įn ašgreiningar, séu valfrjįlsar og standi fötlušu fólki til boša sem nęst samfélögum žess, einnig til sveita.
2. Ašildarrķkin skulu efla žróun grunnžjįlfunar og stöšugrar žjįlfunar sérfręšinga og starfsfólks sem vinna viš hęfingu og endurhęfingu.
3. Ašildarrķkin skulu stušla aš žvķ aš hjįlpartęki og tękni, sem eru hönnuš fyrir fatlaš fólk og notuš eru til hęfingar og endurhęfingar séu tiltęk og žekking į žeim sé fyrir hendi.
27. gr.
Vinna og starf.
1. Ašildarrķkin višurkenna rétt fatlašs fólks, til jafns viš ašra, til vinnu; ķ žvķ felst réttur til aš fį rįšrśm til aš afla sér lķfsvišurvęris meš vinnu aš eigin vali eša vinnu sem er žegin į frjįlsan hįtt į vinnumarkaši og ķ vinnuumhverfi sem fötlušu fólki stendur opiš, er įn ašgreiningar og er žvķ ašgengilegt. Ašildarrķkin skulu tryggja og stušla aš žvķ aš rétturinn til vinnu verši aš veruleika, mešal annars fyrir žį sem verša fatlašir mešan žeir gegna starfi, meš žvķ aš gera višeigandi rįšstafanir, til aš mynda meš lagasetningu, til žess mešal annars:
a) aš leggja bann viš mismunun vegna fötlunar aš žvķ er varšar öll mįl sem tengjast störfum af hvaša tagi sem er, mešal annars nżlišunar-, rįšningar- og starfsskilyrši, starfsöryggi, starfsframa og öryggi og hollustuhętti į vinnustaš,
b) aš vernda rétt fatlašs fólks, til jafns viš rétt annarra, til sanngjarnra og hagstęšra vinnuskilyrša, mešal annars jafnra tękifęra og launajafnréttis, öryggis og hollustu į vinnustaš, žar meš tališ vernd gegn įreitni, og til žess aš fį śrlausn kvörtunarmįla,
c) aš tryggja aš fatlaš fólk geti nżtt réttindi sķn sem mešlimir stéttarfélaga til jafns viš ašra,
d) aš gera fötlušu fólki kleift aš hafa meš virkum hętti ašgang aš tękni- og starfsrįšgjöf, atvinnumišlun og endurmenntun,
e) aš skapa atvinnutękifęri fyrir fatlaš fólk og stušla aš starfsframa žess į vinnumarkaši, įsamt žvķ aš auka ašstoš viš aš finna starf, fį žaš, halda žvķ og fara aftur inn į vinnumarkaš,
f) aš auka viš tękifęri til aš starfa sjįlfstętt, stunda frumkvöšlastarfsemi, žróa samvinnufélög og stofna eigin fyrirtęki,
g) aš rįša fatlaš fólk til starfa innan opinbera geirans,
h) aš stušla aš žvķ aš fatlaš fólk verši rįšiš til starfa innan einkageirans meš žvķ aš marka stefnu viš hęfi og gera višeigandi rįšstafanir sem kunna aš felast ķ įętlunum um sértękar ašgeršir, hvatningu og öšrum ašgeršum,
i) aš tryggja aš višeigandi ašlögun sé veitt fötlušu fólki į vinnustaš,
j) aš stušla aš žvķ aš fatlaš fólk geti aflaš sér starfsreynslu į almennum vinnumarkaši,
k) aš stušla aš starfstengdri og faglegri endurhęfingu fatlašs fólks, aš žvķ aš žaš haldi störfum sķnum og aš framgangi įętlana um aš žaš geti snśiš aftur til starfa.
2. Ašildarrķkin skulu tryggja aš fötlušu fólki sé ekki haldiš ķ žręldómi eša įnauš og aš žvķ sé veitt vernd, til jafns viš ašra, gegn žvingunar- eša naušungarvinnu.
28. gr.
Višunandi lķfskjör og félagsleg vernd.
1. Ašildarrķkin višurkenna rétt fatlašs fólks og fjölskyldna žess til višunandi lķfskjara žvķ til handa, mešal annars višunandi fęšis og klęša og fullnęgjandi hśsnęšis, og til sķfellt batnandi lķfskilyrša og skulu gera višeigandi rįšstafanir til aš tryggja og stušla aš žvķ aš žessi réttur verši aš veruleika įn mismununar vegna fötlunar.
2. Ašildarrķkin višurkenna rétt fatlašs fólks til félagslegrar verndar og til žess aš njóta žess réttar įn mismununar vegna fötlunar og skulu gera višeigandi rįšstafanir til aš tryggja og stušla aš žvķ aš žessi réttur verši aš veruleika, mešal annars rįšstafanir:
a) til žess aš tryggja fötlušu fólki jafnan ašgang aš hreinu vatni og aš tryggja ašgang aš višeigandi žjónustu, tękjabśnaši og annarri ašstoš gegn višrįšanlegu gjaldi vegna žarfa sem tengjast fötlun,
b) til žess aš tryggja fötlušu fólki, einkum fötlušum konum og stślkum og fötlušu eldra fólki ašgang aš įętlunum į sviši félagslegrar verndar og įętlunum um aš draga śr fįtękt,
c) til žess aš tryggja fötlušu fólki og fjölskyldum žess, sem lifa ķ fįtękt, ašgang aš ašstoš frį hinu opinbera til žess aš męta śtgjöldum vegna fötlunar, žar meš tališ śtgjöldum vegna višeigandi žjįlfunar, rįšgjafar, fjįrhagslegrar ašstošar og hvķldarumönnunar,
d) til žess aš tryggja fötlušu fólki ašgang aš hśsnęšiskerfi į vegum hins opinbera,
e) til žess aš tryggja fötlušu fólki jafnan ašgang aš eftirlaunum og eftirlaunakerfi.
29. gr.
Žįtttaka ķ stjórnmįlum og opinberu lķfi.
Ašildarrķkin skulu tryggja fötlušum stjórnmįlaleg réttindi og tękifęri til žess aš njóta žeirra til jafns viš ašra og skulu jafnframt:
a) tryggja aš fötlušu fólki sé gert kleift aš taka virkan og fullan žįtt ķ stjórnmįlum og opinberu lķfi til jafns viš ašra, meš beinum hętti eša fyrir atbeina fulltrśa eftir frjįlsu vali, žar meš tališ er réttur og tękifęri til žess aš kjósa og vera kosinn, mešal annarsmeš žvķ:
i. aš tryggja aš kosningaašferšir, kosningaašstaša og kjörgögn séu viš hęfi, ašgengileg og aušskilin og aušnotuš,
ii. aš vernda rétt fatlašs fólks til žess aš taka žįtt ķ leynilegri atkvęšagreišslu ķ kosningum og almennum atkvęšagreišslum įn žvingana og til žess aš bjóša sig fram ķ kosningum, aš gegna embęttum meš virkum hętti og aš sinna öllum opinberum störfum į öllum stigum stjórnsżslu, jafnframt žvķ aš greiša fyrir notkun hjįlpartękja og nżrrar tękni žar sem viš į,
iii. aš fatlaš fólk geti tjįš frjįlst vilja sinn sem kjósendur og aš heimilaš sé ķ žessu skyni, žar sem naušsyn krefur og aš ósk žess, aš žaš njóti ašstošar einstaklinga aš eigin vali viš aš greiša atkvęši,
b) vinna ötullega aš mótun umhverfis žar sem fatlaš fólk getur tekiš virkan og fullan žįtt ķ opinberri starfsemi, įn mismununar og til jafns viš ašra, og hvetja til žįtttöku žess ķ opinberri starfsemi, mešal annars:
i. žįtttöku ķ starfsemi frjįlsra félagasamtaka og samtaka, sem lįta sig mįlefni almennings varša og stjórnmįlalķf viškomandi lands, og ķ störfum og stjórn stjórnmįlaflokka,
ii. žvķ aš mynda og gerast ašilar aš samtökum fatlašs fólks til žess aš rödd žess heyrist į alžjóšavettvangi, heima fyrir į landsvķsu og innan landsvęša og sveitarfélaga.
30. gr.
Žįtttaka ķ menningarlķfi, tómstunda-, frķstunda- og ķžróttastarfi.
1. Ašildarrķkin višurkenna rétt fatlašs fólks til žess aš taka žįtt ķ menningarlķfi til jafns viš ašra og skulu gera allar višeigandi rįšstafanir til žess aš tryggja aš fatlaš fólk:
a) njóti ašgengis aš menningarefni į ašgengilegu formi,
b) njóti ašgengis aš sjónvarpsdagskrįm, kvikmyndum, leikhśsi og öšrum menningarvišburšum į ašgengilegu formi,
c) njóti ašgengis aš stöšum žar sem menningarefni eša žjónusta į sviši menningar fer fram, t.d. leikhśsum, söfnum, kvikmyndahśsum, bókasöfnum og feršamannastöšum og njóti, eftir žvķ sem viš veršur komiš, ašgengis aš minnisvöršum og stöšum sem eru mikilvęgir ķ žjóšmenningarlegu tilliti.
2. Ašildarrķkin skulu gera višeigandi rįšstafanir til žess aš fatlaš fólk fįi tękifęri til aš žróa og nota sköpunargįfu sķna og listręna og vitsmunalega getu, ekki einvöršungu ķ eigin žįgu heldur einnig ķ žvķ skyni aš aušga samfélagiš.
3. Ašildarrķkin skulu gera višeigandi rįšstafanir, ķ samręmi viš alžjóšalög, til žess aš tryggja aš ķ lögum, sem vernda hugverkarétt, séu ekki įkvęši sem koma į ósanngjarnan hįtt, eša meš einhverjum žeim hętti sem hefur mismunun ķ för meš sér, ķ veg fyrir aš fatlaš fólk hafi ašgang aš menningarefni.
4. Fatlaš fólk skal eiga rétt į, til jafns viš ašra, aš sérstök menningarleg samsemd žess og samsemd meš tilliti til tungumįls sé višurkennd og njóti stušnings, žar meš tališ tįknmįl og menning heyrnarlausra.
5. Ašildarrķkin skulu gera višeigandi rįšstafanir ķ žvķ skyni aš gera fötlušu fólki kleift aš taka til jafns viš ašra žįtt ķ tómstunda-, frķstunda- og ķžróttastarfi meš žvķ aš:
a) hvetja til og efla žįtttöku fatlašs fólks, eins og frekast er unnt, ķ almennu ķžróttastarfi į öllum stigum,
b) tryggja fötlušu fólki tękifęri til žess aš skipuleggja, žróa og taka žįtt ķ ķžrótta- og tómstundastarfi fyrir fatlaš fólk og hvetja til frambošs į višeigandi tilsögn, žjįlfunar og fjįrmagns, ķ žessu skyni og meš sama hętti og gildir um ašra,
c) tryggja fötlušu fólki ašgang aš stöšum žar sem ķžrótta- og tómstundastarf fer fram og aš feršamannastöšum,
d) tryggja fötlušum börnum ašgang, til jafns viš önnur börn, til aš taka žįtt ķ leikjum og tómstunda- og frķstunda- og ķžróttastarfi, mešal annars innan skólakerfisins,
e) tryggja fötlušu fólki ašgang aš žjónustu žeirra sem annast skipulagningu tómstundastarfs, feršamennsku og frķstunda- og ķžróttastarfs.
31. gr.
Tölfręši og gagnasöfnun.
Ašildarrķkin skuldbinda sig til žess aš safna višeigandi upplżsingum, žar meš tališ tölfręši og rannsóknargögn, sem gera žeim kleift aš móta og innleiša stefnu samnings žessa svo aš hann nįi įrangri. Ašferšir viš söfnun og varšveislu slķkra upplżsinga skulu:
a) vera ķ samręmi viš lögmętar verndarrįšstafanir, mešal annars löggjöf um gagnavernd, til žess aš tryggt sé aš trśnašarskylda og viršing fyrir einkalķfi fatlašs fólks sé virt,
b) vera ķ samręmi viš alžjóšlega višurkenndar višmišunarreglur um vernd mannréttinda og grundvallarfrelsis og sišareglur sem gilda um söfnun og notkun tölfręši. Upplżsingar, sem er safnaš samkvęmt žessari grein, skal sundurliša eftir žvķ sem viš į og nota til žess aš meta hvernig ašildarrķkjunum mišar aš žvķ aš efna skuldbindingar sķnar samkvęmt samningi žessum og til aš greina og ryšja śr vegi žeim hindrunum sem fatlaš fólk stendur frammi fyrir žegar žaš hyggst nżta sér réttindi sķn.
1. Ašildarrķkin skulu įbyrgjast mišlun fyrrnefndrar tölfręši og tryggja fötlušu fólki og öšrum ašgang aš henni.
32. gr.
Alžjóšlegt samstarf.
Ašildarrķkin višurkenna mikilvęgi alžjóšlegs samstarfs og aš framgangur žess verši efldur til stušnings innlendum ašgeršum/ašgeršum ķ einstökum löndum til žess aš tilgangur og markmiš samnings žessa megi nį fram aš ganga og munu gera višeigandi og įrangursrķkar rįšstafanir ķ žeim mįlum milli og mešal rķkja og, eftir žvķ sem viš į, ķ samvinnu viš hlutašeigandi alžjóša- og svęšisstofnanir og borgaralegt samfélag, einkum samtök fatlašs fólks. Fyrrnefndar rįšstafanir gętu mešal annars nįš yfir eftirfarandi:
a) aš tryggja aš alžjóšlegt samstarf, žar meš tališ alžjóšlegar žróunarįętlanir, nįi til fatlašs fólks og sé žvķ ašgengilegt,
b) aš efla og auka afkastagetu, mešal annars meš žvķ aš skiptast į og mišla meš gagnkvęmum hętti upplżsingum, reynslu, žjįlfunarįętlunum og bestu starfsvenjum,
c) aš greiša fyrir samvinnu į sviši rannsókna og aušvelda ašgengi aš vķsinda- og tęknižekkingu,
d) aš lįta ķ té, eftir žvķ sem viš į, tękni- og efnahagsašstoš, mešal annars meš žvķ aš aušvelda ašgang aš og gagnkvęma mišlun ašgengilegrar og gagnlegrar tękni, og meš yfirfęrslu į tękni,
Įkvęši žessarar greinar hafa engin įhrif į žį skyldu sérhvers ašildarrķkis aš efna skuldbindingar sķnar samkvęmt samningi žessum.
33. gr.
Framkvęmd og eftirlit innanlands.
1. Ašildarrķkin skulu tilnefna, ķ samręmi viš stjórnskipulag sitt, eina mišstöš eša fleiri innan stjórnsżslunnar vegna mįla er varša framkvęmd samnings žessa og taka til tilhlżšilegrar umfjöllunar hvort koma skuli į eša tiltaka samręmingarkerfi innan stjórnsżslunnar ķ žvķ skyni aš greiša fyrir skyldum ašgeršum vegna framkvęmdar samningsins į ólķkum svišum og ólķkum stigum.
2. Ašildarrķkin skulu, ķ samręmi viš réttar- og stjórnkerfi hvers rķkis um sig, višhalda, treysta, tiltaka eša koma į rammaįętlun, mešal annars einu eša fleiri sjįlfstęšum kerfum, eftir žvķ sem viš į, ķ žvķ skyni aš greiša fyrir, vernda og fylgjast meš framkvęmd samnings žessa. Samningsašilarnir skulu, žegar žeir tiltaka slķkt kerfi eša koma žvķ į, taka miš af žeim meginreglum sem gilda um stöšu og starfsemi innlendra stofnana į sviši verndar og eflingar mannréttinda.
3. Borgaralegt samfélag, einkum fatlaš fólk og samtök sem fara meš mįl žess, skal eiga hlut aš og taka fullan žįtt ķ eftirlitsferlinu.
34. gr.
Nefnd um réttindi fatlašs fólks.
1. Setja ber į stofn nefnd um réttindi fatlašs fólks (hér į eftir nefnd nefndin) sem skal vinna žau verk sem kvešiš er į um hér į eftir.
2. Žegar samningur žessi öšlast gildi skulu tólf sérfręšingar skipa nefndina. Eftir aš sextķu ašilar hafa fullgilt samninginn eša gerst ašilar aš honum skal fjölgaš ķ nefndinni um sex sem žżšir aš heildarfjöldi nefndarfólks veršur įtjįn.
3. Nefndarfólk situr ķ nefndinni į eigin forsendum sem einstaklingar og skal hafa žroskaša sišferšisvitund og višurkennda menntun og hęfi og reynslu į žvķ sviši sem samningur žessi fjallar um. Óskaš er eftir žvķ aš ašildarrķkin taki ešlilegt tillit til įkvęša 3. mgr. 4. gr. samnings žessa žegar žau tilnefna frambjóšendur sķna.
4. Ašildarrķkin kjósa nefndarfólk aš teknu tilliti til jafnrar dreifingar milli heimshluta, žess aš fulltrśar komi frį ólķkum menningaržjóšfélögum og grunnréttarkerfum, til jafnrar žįtttöku kynjanna og žįtttöku fatlašra sérfręšinga.
5. Nefndarfólk skal kjöriš ķ leynilegri atkvęšagreišslu af lista einstaklinga, sem ašildarrķkin tilnefna śr hópi žegna sinna, žegar fundir žings ašildarrķkjanna fara fram. Į žeim fundum, sem eru įkvöršunarbęrir eigi tveir žrišju ašildarrķkjanna žar fulltrśa, skulu žeir einstaklingar sem eru kjörnir til setu ķ nefndinni vera žeir sem hljóta flest atkvęši og hreinan meirihluta atkvęša fulltrśa ašildarrķkjanna sem eru višstaddir og greiša atkvęši.
6. Halda ber fyrstu kosningu eigi sķšar en sex mįnušum eftir žann dag žegar samningur žessi öšlast gildi. Ašalframkvęmdastjóri Sameinušu žjóšanna skal senda ašildarrķkjunum bréf, meš eigi skemmri fyrirvara en fjórum mįnušum fyrir žann dag žegar sérhver kosning skal fara fram, og óska eftir tilnefningum žeirra innan tveggja mįnaša. Ašalframkvęmdastjórinn tekur žvķ nęst saman skrį ķ stafrófsröš um alla einstaklinga, sem žannig eru tilnefndir, og gefur til kynna hvaša ašildarrķki tilnefndi žį og sendir aš svo bśnu skrįna žeim rķkjum sem eru ašilar aš samningi žessum.
7. Kjörtķmabil nefndarfólks er fjögur įr. Heimilt er aš endurkjósa žau einu sinni. Engu aš sķšur skal kjörtķmabili sex žeirra sem kosin eru ķ fyrstu kosningu ljśka aš tveimur įrum lišnum; strax aš lokinni fyrstu kosningu skal fundarstjóri, į fundi žeim er um getur ķ 5. mgr. žessarar greinar, velja nöfn fyrrnefndra sex ašila ķ nefndinni meš hlutkesti.
8. Kjör hinna sex višbótarmešlima nefndarinnar skal fara fram žegar reglubundnar kosningar fara fram ķ samręmi viš višeigandi įkvęši žessarar greinar.
9. Falli mešlimur nefndarinnar frį eša segir af sér eša lżsi žvķ yfir aš hśn eša hann geti ekki, af einhverri annarri įstęšu, gegnt skyldum sķnum skal ašildarrķkiš, sem tilnefndi viškomandi, skipa annan sérfręšing, sem hefur menntun og hęfi og uppfyllir žęr kröfur er um getur ķ višeigandi įkvęšum žessarar greinar, til žess aš starfa ķ nefndinni śt kjörtķmabiliš.
10. Nefndin setur sér starfsreglur.
11. Ašalframkvęmdastjóri Sameinušu žjóšanna skal śtvega naušsynlegt starfsfólk og ašstöšu til žess aš nefndin geti sinnt störfum sķnum meš skilvirkum hętti samkvęmt samningi žessum og boša til fyrsta fundar hennar.
12. Žau sem sitja ķ nefndinni, sem er komiš į fót samkvęmt samningi žessum, skulu meš samžykki allsherjaržings Sameinušu žjóšanna žiggja laun śr sjóšum Sameinušu žjóšanna samkvęmt žeim skilmįlum og skilyršum sem allsherjaržingiš kann aš įkveša, aš teknu tilliti til mikilvęgis žeirra įbyrgšarstarfa sem nefndin sinnir.
13. Nefndarfólki ber réttur til ašstöšu, forréttinda og frišhelgi sérfręšinga sem reka erindi Sameinušu žjóšanna eins og męlt er fyrir um ķ višeigandi hlutum samningsins um réttindi og frišhelgi Sameinušu žjóšanna.
35. gr.
Skżrslugjöf ašildarrķkjanna.
1. Sérhvert ašildarrķki skal senda nefndinni, fyrir milligöngu ašalframkvęmdastjóra Sameinušu žjóšanna, heildstęša skżrslu um rįšstafanir, sem hafa veriš geršar ķ žvķ skyni aš efna skuldbindingar žess samkvęmt samningi žessum, og um framfarir, sem hafa oršiš į žvķ sviši, innan tveggja įra frį žvķ aš samningur žessi öšlast gildi gagnvart hlutašeigandi ašildarrķki.
2. Eftir žaš skulu ašildarrķkin senda skżrslur sķnar eigi sjaldnar en į fjögurra įra fresti og oftar ķ hvert sinn sem nefndin fer fram į žaš.
3. Nefndin skal kveša į um višeigandi leišbeiningar um efni skżrslnanna.
4. Ašildarrķki, sem hefur sent nefndinni heildstęša frumskżrslu, žarf ekki aš endurtaka įšur veittar upplżsingar ķ skżrslum sem į eftir fara. Óskaš er eftir žvķ, žegar ašildarrķkin undirbśa skżrslur til nefndarinnar, aš žau geri žaš meš opnum og gagnsęjum hętti og taki ešlilegt tillit til įkvęšisins ķ 3. mgr. 4. gr. samnings žessa.
5. Ķ skżrslunum er heimilt aš geta um žį žętti og erfišleika sem hafa įhrif į žaš hversu vel mišar aš efna skuldbindingar samkvęmt samningi žessum.
36. gr.
Umfjöllun um skżrslur.
1. Nefndin skal fjalla um sérhverja skżrslu og gera žęr tillögur og leggja fram žau almennu tilmęli sem hśn telur viš eiga og senda hlutašeigandi ašildarrķki. Ašildarrķkiš getur svaraš meš žvķ aš lįta nefndinni ķ té allar upplżsingar sem žaš kżs. Nefndin getur óskaš eftir frekari upplżsingum frį ašildarrķkjunum sem varša framkvęmd samnings žessa.
2. Dragist verulega į langinn aš ašildarrķki sendi skżrslu sķna getur nefndin tilkynnt hlutašeigandi ašildarrķki um aš naušsynlegt sé aš kanna framkvęmd samnings žessa ķ žvķ ašildarrķki, į grundvelli įreišanlegra upplżsinga sem nefndin hefur ašgang aš, hafi viškomandi skżrsla ekki veriš send innan žriggja mįnaša frį tilkynningunni. Nefndin skal bjóša hlutašeigandi ašildarrķki aš taka žįtt ķ fyrrnefndri könnun. Bregšist ašildarrķkiš viš meš žvķ aš senda viškomandi skżrslu gilda įkvęši 1. mgr. žessarar greinar.
3. Ašalframkvęmdastjóri Sameinušu žjóšanna skal gera skżrslurnar tiltękar öllum ašildarrķkjunum.
4. Ašildarrķkin skulu gera skżrslur sķnar almenningi ķ eigin löndum tiltękar meš vķštękum hętti og greiša fyrir ašgangi aš žeim tillögum og tilmęlum sem varša žessar skżrslur.
5. Nefndin skal senda sérstofnunum Sameinušu žjóšanna, įsamt sjóšum og įętlunum į žeirra vegum, og öšrum bęrum stofnunum skżrslur frį ašildarrķkjunum, eftir žvķ sem hśn telur viš eiga, ķ žvķ skyni aš taka fyrir beišni um eša vķsbendingu um žörf fyrir tęknilega rįšgjöf eša ašstoš, sem žar kemur fram, įsamt athugasemdum nefndarinnar og tilmęlum, ef um žau er aš ręša, višvķkjandi žessum beišnum eša vķsbendingum.
37. gr.
Samvinna milli ašildarrķkjanna og nefndarinnar.
1. Sérhvert ašildarrķki skal vinna meš nefndinni og ašstoša nefndarmenn viš aš uppfylla skyldur sķnar eftir žvķ umboši sem žeim er veitt.
2. Nefndin skal, ķ samskiptum sķnum viš ašildarrķkin, taka ešlilegt tillit til leiša og ašferša viš aš auka getu innanlands til žess aš innleiša samning žennan, mešal annars ķ gegnum alžjóšlegt samstarf.
38. gr.
Tengsl nefndarinnar viš ašrar stofnanir.
Ķ žvķ skyni aš greiša fyrir įrangursrķkri framkvęmd samnings žessa og aš stušla aš samvinnu žjóša ķ milli į žvķ sviši sem hann fjallar um:
a) skulu sérstofnanir Sameinušu žjóšanna og ašrar stofnanir žeirra hafa rétt til žess aš eiga fyrirsvar žegar fjallaš er um framkvęmd žeirra reglna samningsins sem skyldur žeirra varša. Nefndin getur óskaš eftir žvķ viš sérstofnanirnar og ašrar bęrar stofnanir, eftir žvķ sem hśn telur viš hęfi, aš žęr lįti ķ ljós sérfręšiįlit um framkvęmd samningsins innan žeirra sviša sem falla undir mįlaflokka hverrar um sig. Nefndin getur óskaš eftir žvķ viš sérstofnanir og ašrar stofnanir Sameinušu žjóšanna aš žęr leggi fram skżrslur um framkvęmd samningsins į žeim svišum sem varša skyldur hverrar stofnunar fyrir sig.
b) Žegar nefndin uppfyllir skyldur sķnar eftir umboši sķnu skal hśn hafa samrįš, eftir žvķ sem viš į, viš ašrar hlutašeigandi stofnanir, sem er komiš į fót samkvęmt alžjóšasamningum um mannréttindi, ķ žvķ skyni aš tryggja samsvörun leišbeininga, tillagna og almennra tilmęla hverrar um sig višvķkjandi skżrslugerš og aš foršast tvķverknaš og skörun ķ störfum žeirra.
39. gr.
Skżrsla nefndarinnar.
Nefndin skal gefa allsherjaržinginu og efnahags- og félagsmįlarįšinu skżrslu um starfsemi sķna og getur lagt fram tillögur og almenn tilmęli byggš į könnun skżrslna og upplżsinga frį ašildarrķkjunum. Slķkar tillögur og almenn tilmęli ber aš fella inn ķ skżrslu nefndarinnar įsamt athugasemdum frį ašildarrķkjunum, ef um žau er aš ręša.
40. gr.
Žing ašildarrķkjanna.
Fulltrśar ašildarrķkjanna skulu hittast reglulega į žingi ašildarrķkjanna ķ žvķ skyni aš fjalla um öll mįl er varša framkvęmd samnings žessa.
Ašalframkvęmdastjóri Sameinušu žjóšanna skal kalla saman žing ašildarrķkjanna eigi sķšar en sex mįnušum eftir aš samningur žessi öšlast gildi. Ašalframkvęmdastjórinn bošar til funda annaš hvert įr eftir žaš eša eins oft og žing ašildarrķkjanna įkvešur.
41. gr.
Vörsluašili.
Ašalframkvęmdastjóri Sameinušu žjóšanna skal vera vörsluašili samnings žessa.
42. gr.
Undirritun.
Samningur žessi skal liggja frammi til undirritunar af hįlfu allra rķkja og svęšisstofnana um samvinnu ķ ašalstöšvum Sameinušu žjóšanna ķ New York frį 30. mars 2007 aš telja.
43. gr.
Samžykki fyrir žvķ aš vera bundinn af samningi žessum.
Samningur žessi er meš fyrirvara um fullgildingu undirritunarrķkja og formlega stašfestingu svęšisstofnana um samvinnu sem undirrita hann. Samningurinn skal liggja frammi til ašildar af hįlfu sérhvers rķkis eša svęšisstofnunar um samvinnu sem ekki hefur undirritaš hann.
44. gr.
Svęšisstofnanir um samvinnu.
1. Svęšisstofnun um samvinnu merkir stofnun sem fullvalda rķki į tilteknu svęši koma į fót og hefur valdbęrni, sem ašildarrķki hennar veita henni, til aš fara meš mįlefni sem samningur žessi fjallar um. Svęšisstofnanir um samvinnu skulu greina, ķ skjölum sķnum um formlega stašfestingu eša ašild, frį valdmörkum sķnum meš tilliti til mįla sem samningur žessi fjallar um. Žęr skulu sķšar meir tilkynna vörsluašila um hverja žį breytingu sem verša kann į umboši žeirra og skiptir mįli.
2. Vķsanir til ašildarrķkja ķ samningi žessum eiga viš fyrrnefndar stofnanir eins langt og valdsviš žeirra nęr.
3. Aš žvķ er varšar 1. mgr. 45. gr. og 2. og 3. mgr. 47. gr. samnings žessa skal eigi telja meš skjöl sem svęšisstofnun um samvinnu afhendir til vörslu.
4. Svęšisstofnanir um samvinnu geta, ķ mįlum sem eru į valdsviši žeirra, neytt atkvęšisréttar į žingi ašildarrķkja meš sama fjölda atkvęša og fjöldi ašildarrķkja žeirra, sem eru ašilar aš samningi žessum, segir til um. Slķk stofnun skal ekki neyta atkvęšisréttar sķns ef eitthvert ašildarrķki hennar neytir atkvęšisréttar sķns og öfugt.
45. gr.
Gildistaka.
1. Samningur žessi öšlast gildi į žrķtugasta degi eftir aš tuttugasta skjališ um fullgildingu eša ašild hefur veriš afhent til vörslu.
2. Gagnvart sérhverju rķki eša svęšisstofnun um samvinnu, sem fullgildir samning žennan, stašfestir hann formlega eša gerist ašili aš honum eftir afhendingu tuttugasta skjalsins um slķka athöfn til vörslu, skal samningurinn öšlast gildi į žrķtugasta degi eftir aš hlutašeigandi rķki eša slķk stofnun hefur afhent viškomandi skjal sitt til vörslu.
46. gr.
Fyrirvarar.
1. Óheimilt er aš gera fyrirvara sem eru ķ ósamręmi viš markmiš og tilgang samnings žessa.
2. Heimilt er aš draga fyrirvara til baka hvenęr sem er.
47. gr.
Breytingar.
1. Sérhvert ašildarrķki getur lagt fram breytingartillögu viš samning žennan og sent ašalframkvęmdastjóra Sameinušu žjóšanna. Ašalframkvęmdastjórinn skal senda ašildarrķkjunum allar breytingartillögur, įsamt beišni um aš sér verši tilkynnt hvort žau séu žvķ mešmęlt aš haldiš verši žing ašildarrķkja ķ žvķ skyni aš fjalla um žęr og afgreiša.
Komi ķ ljós, innan fjögurra mįnaša frį žvķ aš ašalframkvęmdastjórinn sendir fyrrnefndar tillögur, aš minnst žrišjungur ašildarrķkjanna sé mešmęltur žinghaldi skal ašalframkvęmdastjórinn kalla žingiš saman į vegum Sameinušu žjóšanna.
Ašalframkvęmdastjórinn skal senda allsherjaržingi Sameinušu žjóšanna sérhverja breytingartillögu, sem er samžykkt meš tveimur žrišju hluta atkvęša fulltrśa žeirra ašildarrķkja sem eru višstaddir og greiša atkvęši, til samžykktar og ķ framhaldi af žvķ öllum ašildarrķkjum til stašfestingar.
2. Breyting, sem er tekin upp og samžykkt ķ samręmi viš 1. mgr. žessarar greinar, öšlast gildi į žrķtugasta degi eftir aš fjöldi skjala um stašfestingu, sem hafa veriš afhent til vörslu, jafngildir fjölda samningsrķkja aš tveimur žrišju žann dag žegar breytingin er samžykkt. Eftir žaš öšlast breytingin gildi gagnvart hvaša ašildarrķki sem er į žrķtugasta degi eftir aš žaš afhendir skjal sitt um stašfestingu til vörslu. Breyting er ašeins bindandi fyrir žau ašildarrķki sem hafa stašfest hana.
3. Breyting, sem er tekin upp og samžykkt ķ samręmi viš 1. mgr. žessarar greinar og varšar 34., 38., 39. og 40. gr. einvöršungu, skal, įkveši žing samningsašila žaš einróma, öšlast gildi gagnvart öllum ašildarrķkjum į žrķtugasta degi eftir aš fjöldi skjala um stašfestingu, sem hafa veriš afhent til vörslu, jafngildir fjölda ašildarrķkja aš tveimur žrišju žann dag žegar breytingin er samžykkt.
48. gr.
Śrsögn.
Ašildarrķki getur sagt sig frį samningi žessum meš skriflegri tilkynningu til ašalframkvęmdastjóra Sameinušu žjóšanna. Śrsögnin tekur gildi einu įri eftir žann dag žegar ašalframkvęmdastjórinn veitir tilkynningunni vištöku.
49. gr.
Ašgengilegt sniš.
Texti samnings žessa skal liggja frammi į ašgengilegu sniši.
50. gr.
Gildir textar.
Textar samnings žessa į arabķsku, ensku, frönsku, kķnversku, rśssnesku og spęnsku eru jafngildir.
ŽESSU TIL STAŠFESTU hafa undirritašir fulltrśar, sem til žess hafa fullt umboš rķkisstjórna sinna, undirritaš samning žennan.